ეკლესიის წარმოშობა
ტერმინი „ეკლესია“ ხშირად გვხვდება ძველსა და ახალ აღთქმაში და მისი მნიშვნელობა უცვლელია–ხალხთა კრებული, ან განსაკუთრებული პიროვნების მიერ შეკრებილი ხალხი განსაკუთრებული მიზნისათვის. ქრისტიანობაში–ქრისტეს მიერ შეკრებილ მორწმუნეებს ნიშნავს.
„ეკლესია წარმოიშვა ქრისტეს ჯვარცმის, მისი წმიდა სისხლის, ტანჯვების, სიკვდილისა და მკვდრეთით აღდგომის შედეგად. ის პირდაპირ უკავშირდება გოლგოთის ჯვარს, სადაც ღმერთმა თავი გასწირა თავისი მორწმუნეებისათვის. გოლგოთა–გახდა ადგილი, სადაც თითოეულმა ქრისტიანმა მიიღო პატიება და გამართლება.“
ეკლესია დაარსდა დაახლოებით 30იან წლებში, ჩვ.წ.აღ–ით. ამაღლებამდე ქრისტემ გააფრთხილა თავისი მოწაფეები, რომ არ გასცლოდნენ იერუსალიმს, სანამ მამისგან აღთქმულს არ მიიღებდნენ და არ შეიმოსებოდნენ მაღლიდან ძალით. იესოს ამაღლებიდან 10დღის შემდეგ, როდესაც იერუსალიმში ორმოცდაათობის დღესასწაულს აღნიშნავდნენ იუდეველები და მოწაფეებიც დღესასწაულზე იყვნენზედა თვალში შეკრებილნი, ლოცვის დროს მათზე სულიწმიდა გარდამოვიდა და აღივსნენ სულიწმიდით და იწყეს უცხო ენებზე საუბარი, როგორც სული ამეტყველებდა მათ. შეკრებილნი დაახლოებით 120კაცამდე იყვნენ. ამ მოვლენამ უამრავი ცნობისმოყვარე შეკრიბა, რომელნიც სხვადასხვაქვეყნებიდან ჩამოსული ებრაელი ელინები იყვნენ. მოციქული პეტრე გაქადაგდა მესიაზე და მოუწოდებდა მათ ერწმუნათ ქრისტე, რომელიც ჯვარსაცვეს და ღმერთმა აღადგინა მკვდრეთით. ქადაგების დროს მრავალმა ჰკითხა პეტრეს, თუ რა უნდა გაეკეთებინათ, რომ გადარჩენა მიეღოთ, რაზეც პეტრემ მიუგო:“მოინანიეთ თქვენი ცოდვები და მოინათლეთ იესო ქრისტეს სახელით, რომ მიიღოთ სულიწმიდის ნიჭი.“ (საქმე 2:30–38) იმ დღეს შეემატა მორწმუნეთა 120 კაციან ჯგუფს 3000–მდე კაცი. საეკლესიო ისტორიკოსების უმრავლესობა სწორედ ამ დღეს მიიჩნევს ეკლესიის ისტორიის დასაწყისად. მოციქულთა ნაშრომებში ეკლესია სხვადასხვანაირადაა სახელდებული. თუმცა, ერთ–ერთ სახელს გააჩნია განსაკუთრებით ზოგადი და სხვა მნიშვნელობა–ეს არის „ ქრისტეს სხეული“. ამ იდეას ყველაზე მეტად პავლე ავითარებდა, რომელიც ეკლესიას ადამიანის ორგანიზმს ადარებდა, რომელიც სხვადასხვა ორგანოთა გაერთიანებას წარმოადგენს, ორგანოთა, რომლებიც სხვადასხვა მიზნებს ემსახურება და ამავედროს, სარგებლობა მოაქვს მთელი ორგანიზმისათვის (1კორ 12:12–30). ქრისტიანები ზრუნავდნენ ერთმანეთზე და ამ სიყვარულით, როგორც უფალმა თქვა კიდეც, გამოირჩეოდნენ ყველა სხვა ხალხისაგან. როდესაც პალესტინელი ქრისტიანები შიმშილობდნენ, პავლე მოციქული კრებდა მათთვის შესაწირებს მაკედონიასა და აქაიაში. ანტიოქიის ქრისტიანებიც ზრუნავდნენ თავიანთ ძმებზე, რომლებიც იუდეაში ცხოვრობდნენ. ყველა ეს მაგალითი, რასაც ახალ აღთქმასა და ისტორიულ წიგნებში ვაწყდებით, წარმოაჩენს ქრისტიანთა ურთიერთდამოკიდებულებას, როგორც ერთი სხეულის ნაწილების.
პირველი ქრისტიანები
პირველი ეკლესია, ანუ პირველი წმიდებისგან შემდგარი კრებული, ებრაელი იუდეველებისგან შედგებოდა და ითვლებოდა იუდაიზმის ერთ–ერთ განშტოებად, ჯერ კიდევ სახარებაში ვხედავთ, რომ მრავალი რაბინი ისმენდა იესოს სწავლებას და გარკვეული სიმპათითაც იყვენენ მის მიმართ განწყობილნი, მათ შორის იყო ნიკოდემოსი. გარკვეული დროის განმავლობაში სანამ ქრისტიანები მიიჩნეოდნენ იუდაიზმის ერთერთ განშტოებად ისინი არ იდევნებოდნენ რომაელების მიერ, რადგან იუდაიზმი ებრაელთა ხელშეუხებელ რელიგიად იყო მიჩნეული და რომაელები მას არ კრძალავდნენ, მაგრამ როდესაც იუდეველმა რაბინებმა, ქრისტაინების შევიწროება დაიწყეს, მორწმუნენი იძულებულნი გახდნენ გამოყოფოდნენ იუდაიზმს და აი მაშინ უკვე დაიწყო რეპრესიები ეკლესიის ისტორიაში, რომელთაც აუცილებლად განვიხილავთ. თუმცა მანადმე, აუცილებელია ვიცოდეთ პირველი ქრისტიანული თემის, ანუ კრებულის–ეკლესიის სტრუქტურა .
ადრეული ეკლესიის სტრუქტურა
მოციქულთა დროს ეკლესიის განმტკიცების მეორე მნიშვნელოვან ფაქტორად იქცა მისი ორგანიზება. ახალ აღთქმაში ჩამოთვლილნი არიან ეკლესიის სხვადასხვა სახის მსახურნი: მოციქულები, უხუცესები, მახარებლები (ევანგელისტები) და დიაკვნები. ყველა ეს ზემოთჩამოთვლილი თანამდებობები წარმოადგენენ ფუნქციებს მსახურებაში. ის ადამიანები, რომლებიც ამ მსახურებებში იდგნენ, შემოსილნი იყვნენ ძალაუფლებითა და ავტორიტეტით, რათა ეხელმძღვანელათ მორწუმნეთათვის. საეკლესიო თანამდებობების მოსახერხებელი ანალიზისათვის უპრიანი იქნება მათი დაყოფა ორ ჯგუფად– საერთოებადა და ადგილობრივებად.
საერთო მსახურებს შეიძლება მივაკუთვნოთ მოციქულები, წინასწარმეტყველები, მოძღვრები (მასწავლებლები) და მახარობლები. მოციქულები 12ნი იყვნენ, თუმცა იუდას მაგიერ შემდგომ მატათია იქნა არჩეული (საქმე1:26), ასევე ვიცით, რომ პავლეც მოციქული იყო. მოციქულებს მინიჭებული ჰქონდათ ძალა, მიეღოთ და სხვებისაკენ მიემართათ სულიწმიდის ნიჭები, რაც მათ მსახურებას უნიკალურობას სძენდა. (საქმე 8:14–17) იესოსთან თავიანთი სიახლოვის წყალობით, იმის გამო, რომ ის თავად იყო მათი მოძღვარი (რაბინი), ეჭვგარეშეა, რომ მთელი ცოდნა და უნარი უშუალოდ მისგან ჰქონდათ მიღებული. მოციქულები ქმნიდნენ ეკლესიის ხელმძღვანელების განსაკუთრებულ ჯგუფს. მათი გარდაცვალების შემდგომ, ეკლესიაში სხვა მოციქულები აღარ გამოჩენილან. მათი „უფლებამოსილებითი სიგელები“ იმდენად უდავო იყო, მათი ცხოვრება და მსახურება იმდენად ავტორიტეტული და მნიშვნელოვანი, რომ მთელი შემდგომი საეკლესიო ისტორია თავის თეორიებს, პრაქტიკულ მოძღვრებასა და საეკლესიო ცხოვრებას, უშუალოდ მოციქულთა მოძვღებას ადარებს.
ეს სამი თანამდებობა: მოციქული, წინასწარმეტყველი და მოძღვარი (მასწავლებელი) საერთოა. მათი ძალაუფლება არ არის შემოსაზღვრული, რომელიმე ტერიტორიით, რადგან ის მთელს ეკლესიაზე ვრცელდებოდა. ყველა მოციქულს გააჩნდა თავისი სამოციქულო ძალაუფლება, იმისდა დამოუკიდებლად, თუ სად იმყოფებოდნენ ისინი მოცემულ მომენტში: იერუსალიმში, ანტიოქიაში, სამარიაში, გალატიაში და ა.შ იმავეს თქმა შეგვიძლია წინასწარმეტყველებზეც. ყველა საერთო ჯგუფში შემავალ მსახურებს ჰქონდათ ერთი საერთო ნიშანი: არც ერთი მათგანი არ იყო მიჯაჭვული რაიმე კონკრეტულ საცხოვრებელ ადგილზე, ანდა თემზე. ისინი მოგზაურობდნენ და მოძღვრავდნენ სამწყსოს. თუმცა, სიტუაცია იცვლება, როდესაც ადგილობრივ თანამდებობეს განვიხილავთ.
დიაკვნების წარმოშობა ეკლესიაში, მოციქულთა საქმეების მეექვსე თავს უკავშირდება, თუმცა თავად სიტყვა –„დიაკონი“ წმიდა წერილის ამ თავში გამოყენებული არ არის. სიტყვა „დიაკონის“ ბერძნული ანალოგია–„მსახური“, სწორედ ეს შედიოდა ამ შვიდეულის მოვალეობაში–ყოფილიყვნენ ქრისტიანული თემის მსახურები და თავის თავზე აეღოთ მისი წევრების ყველა ფიზიკური მოთხოვნილებების მოგვარებაზე ზრუნვა და პასუხისმგებლობა.
თუ საერთო თანამდებობების აღმსრულებელნი სარგებლობდნენ ძალაუფლებითა და ავტორიტეტით მსოფლიო მასშტაბით, დიაკონები და უხუცესები ძალაუფლებას ფლობდნენ მხოლოდ ადგილობრივ თემებში. ჯერ კიდევ ქრისტიანობამდელ პერიოდში, ებრაულ სინაგოგებში, არსებობდნენ უხუცესები. ქრისტიანული უხუცესები, როგორ სჩანს, უბრალო გაგრძელებაა ამ ტრადიციული საეკლესიო თანამდებობისა. პირველად ახალ აღთქმაში უხუცესი ნახსენებია საქმე 11:30–ში. ბარნაბამ და პავლემ ანტიოქიის ეკლესიის პრესვიტერებს გადასცეს მთელი შეგროვილი დახმარება. ასევე აუცილებელია, იმის მითითება, რომ პავლესთან სასაუბროდ ჩასულ უხუცესებს, მან „ეპისკოპოსები“უწოდა (საქმე 20:28), (ქართულ თარგმანში „მწყემსი“). მოციქული საუბრობდა ყველა იმ თვისებაზე, რომლებიც აუცილებელია უხეცესისთვის თავის პირველ წერილში ტიმოთეს მიმართ და ტიტეს მიმართ. ტიტეს მიმართ წერილში პავლე მოციქული იყენებს ტერმინს „ეპისკოპოსი“ ანუ „მწყემსი“, ეს სიტყვა კიდევ ტიმოთესადმი წერილში გამოიყენება. არავითარი ეჭვი არ არის იმაში, რომ პავლესათვის ეს ეს ორი სიტყვა „უხუცესი“ და „ეპისკოპოსი“ ერთსა და იმავეს ნიშნავდა. პეტრე თავის პირველ წერილში ლაპარაკობს უხუცესებზე, ანუ პრესვიტერებზე (1პეტრე 5:1–4) რომლეთაც მეორე მუხლში უწოდებს ეპისკოპოსებს (ბერძ.) (მწემსებს–ქართულად). ყველა ეს დასახელება გვხვდება პირველ ქრისტიანულ ტექსტებში, ეს კი იმას ამტკიცებს, რომ ეკლესიის არსებობის პირველივე დღეებიდან ეს ორი ტერმინი გამოიყენებოდა თანაბრად ადამიანთა ერთი და იგივე ჯგუფის აღსანიშნავად. სულიერ ზედამხედველობას თემზე, სწორედ უხუცესები ახორციელებდნენ. სიტყვა „უხუცესი“ ნიშნავს უბრალოდ ასაკით უფროსს ადამიანს, რომელიც სარგებლობსდამსახურებული ავტორიტეტით და გავლენით თავის თემში.სიტყვა „ეპისკოპოსი“ ზუსტი თარგმნით ნიშნავს „ზედამხედველს“, ადამიანს, რომელიც ახორციელებს ზედამხედველობას. „მწყემსი“ ნიშნავს მეცხვარეს. ამგვარად სიტყვა „უხუცესი“ განეკუთვნება უფრო ადამიანურ ურთიერთობებს, ადამიანურ პატივისცემას, იმ დროს, , როცა სიტყვები „ეპისკოპოსი“ და „ხუცესი“ ადამიანს უფრო მეტად მისი მოვალეობების კუთხით ახასიათებენ – სულიერი მოღვაწეობა იქნება ეს, თუ მისი სამწყემსო მოღვაწეობა. დროთა განმავლობაში ყველა ამ სიტყვათაგან უფრო ხშირად გამოყენებადი გახდა ტერმინი „ეპისკოპოსი“. „პრესვიტერი“ – „უხუცესის“ ბერძნული ექვივალენტია და ინგლისურ ენაშიც ანალოგიურად ჟღერს. თუმცა, სამწუხაროდ, ამ სიტყვამ სერიოზული ცვლილება განიცადა თავისი მნიშვნელობით. აუცილებელია ვიცოდეთ, რომ ახალ აღთქმაში ყველა ეს სახელწოდება (უხუცესი, პრესვიტერი, ეპისკოპოსი, მწყემსი) ერთსა და იმავეს ნიშნავს და მხოლოდ მრავლობით ფორმაში გვხვდება. ჩვენ ვერ აღმოვაჩენთ ახალი აღთქმის ტექსტში, თუნდაც ერთხელ ამ სიტყვების მხოლობით რიცხვში ხსენებას. მოციქულები ყოველთვის წერდნენ:“ეპისკოპოსები, ხუცესები, მწყემსები და პრესვიტერები“.
ნათლობა
როგორ ხდებოდნენ ადამიანები ქრისტიანული თემის წევრები?–ნათლობით. საქმე იმაშია, რომ იუდაიზმში ყველა რაბინი თავის მიმდევრებს ანუ მოწაფეებს, თავისი სახელით ნათლავდა და იესომაც მცნებად დაუდო ნათლობა თავის მორწმუნეებს. ამთავრებდა რა ქადაგებას ორმოცდაათობაზე, პეტრე მოციქულმა მოუწოდა მის მსმენელ ყველა მორწმუნეს, მონათლულიყვნენ, რათა ჩამოერეცხათ თავიანთი ცოდვები. ეკლესიის ბერძენი და ლათინი მამებიც ნათლობის ძირითად მიზნად ცოდვათაგან განწმენდას თვლიდნენ. ქრისტიანობის არსებობის პირველივე დღეებიდან ნათლობა სრულდებოდა წყალში შთაფლვით და მხოლოდ მათზე, ვინც მოწიფული იყო ღვთის წინაშე შეგნებული მსახურებისათვის. ნათლობა სიმბოლირებდა სიკვდილს ძველი ცხოვრებისათვის და აღორძინებას ახალი ცხოვრებისათვის, ქრისტეს აღდგომასთან ერთად (რომაელთა 6) . მოციქული პეტრე თავის მხრივ ამბობდა, რომ ნათლობა „ხორციელი ჭუჭყის ჩამორეცხვა კი არ არის, არამედ კეთილი სინდისის შეპირება ღვთისათვის“ (1პეტრე 3:21).
ზიარება–სერობა
დედამიწაზე ყოფნის ბოლო საღამოს, იესო მოწაფეებთან ერთად ზეიმობდა პასექს და ის განუწყვეტლივ შეახსენებდა თავის მოწაფეებს, რომ უნდა ხსომებოდათ მისი სამსხვერპლო სიკვდილი პურისა და ღვინის მიღებით, რომლებიც ალეგორიულად განასახიერებდნენ მის სისხლსა და ხორცს. ზიარება ქრისტიანული თაყვანისცემის ძირითადი შემადგენელი ნაწილი იყო.
ყოველივეს, რაც უკვე ვთქვით უნდა დავუმატოთ, რომ ადრეული ქრისტიანები თავიანთ მსახურებას საგალობლების გალობით ატარებდნენ და ამ საგალობდლების უმრავლესობა აღებული იყო ფსალმუნებიდან. ეს კიდევ ერთხელ ადასტურებს, იმას, რომ ადრექრისტიანული თემების უმრავლესობა, თავიანთ მსახურებას სახლებში ატარებდნენ.
ეკლესიის დევნა
იესო აფრთხილებდა თავის მოწაფეებს, რომ სოფელში მათ ჭირი და დევნა ექნებოდათ, რომ მისი სახელის გამო დევნილნი იქნებოდნენ. ქრისტიანთა დევნებს სხვადასხვა ხასიათი ჰქონდა: საზოგადოებრივი იზოლაცია, სიძულვილი, გაუგებრობა, მორალური და ფიზიკური ტანჯვა და სიკვდილი. პირველად „ქრისტიანები“ მოწაფეებს ანტიოქიაში ეწოდათ და ესეც იმიტომ, რომ ისინი ქადაგებდნენ ქრისტეს და ცდილობდნენ მას დამსგავსებოდნენ. თუმცა, როგორც ზევით ავღნიშნეთ, თავიდან ისინი იუდევლების ერთ-ერთ შტოდ მიიჩნეოდნენ. პირველი განხეთქილება სწორედ იუდაიზმში მოხდა, როდესაც ორთოდოქსი იუდეველები ქრისტიანებს აუმხედრდნენ. პირველი წამებული სტეფანე გახლდათ, დიაკონი. იუდეველური ხელისუფლების დიდ შეშფოთებას იწვევდნენ ადრეულიქრისტიანები და ვიცით, რომ მეფე ჰეროდემ სიკვდილით დასაჯა მოციქული იაკობი (საქმე 12:1–2). რაც შეეხება რომს, სანამ ისინი ქრისტიანებს იუდაიზმის ერთ–ერთ განშტოებად თვლიდნენ, ქრისტიანები სარგებლობდნენ ყველა იმ უფლებით, რომელნიც გააჩნდათ ნებადართული რელიგიის მიმდევრებს. ბუნებრივია იუდეველთა დიდი ნაწილი აპროტესტებდა ამგვარ მიდგომას, მაგრამ ქრისტიანობა დაიბადა და ვრცელდებოდა იუდაიზმის შიგნით, მაგრამ ეს დიდხანს ვერ გაგრძელდა. ამ დროს ქრისტიანობა თავად რომშიც გავრცელდა, რადგან მოციქულები ქადაგებდნენ ქრისტეს და თანდათან უფრო მეტ ყურადღებას იქცევდა. თუმცა რომში, ქრისტიანობაზე მეტწილად მონები ექცეოდნენ და ეს რომის საზოგადოების მაღალ ფენაში ზიზღს იწვევდა, რადგან დაბალ ფენას ისინი ყოველთვის ზიზღის თვალით უმზერდნენ. რომაელებამდე მიაღწია იმ ცნობამ, რომ ქრისტიანები ახალ მეფეს ერთგულობდნენ, რომელსაც სახელად იესო ერქვა. ყოველივე ეს ბუნებრივია, ჰქმნიდა საფრთხეს სახელმწიფოს მეთაურებისათვის. და აი, იმპერატორი გახდა ნერონი (მმართველობის წლები 54–68) ისტორიკოსთა თვალსაზრისით ნერონი შეშლილი იყო და მისი მმართველობის ბოლო პერიოდში ეს თვალნათელი გახდა. 64წლის ზაფხულში საშინელი ხანძარი მოედო „მარადიულ ქალაქს“. ხანძარმა მთლიანად გაანადგურა ნაგებობების ორი მესამედი. რომის მცხოვრებთა უმეტესი ნაწილი ამ უბედურების გამო წყევლიდა ნერონს: ხანძარი იმ ქალაში დაიწყო, რომლის დანგრევაც მან არაერთხელ სცადა, რადგან იმ ადგილას თავისი სასახლის აშენება სურდა. მოსახლეობის იმ ნაწილმა, რომელსაც გაახსენდა ქრისტიანების ქადაგებები ცეცხლით განადგურებაზე, ბრალი ქრისტიანებს დასდეს. ნერონმაც ქრისტიანთა დადანაშაულება მართებულად ჩათვალა და ასე დაიწყო ეკლესიის პირველი, ოფიციალური დევნა. ათასობით მორწმუნე დააპატიმრეს და საკნებში ჩაყარეს. ზოგიერთები ცირკში გააგზავნეს საზოგადოების გასამხიარულებლად გლადიატორების როლში, რომელთაც მშიერი ლომების წინააღმდეგ უნდა ებრძოლათ არენაზე. ქრონიკები გვამცნობენ, რომ მრავალ ქრისტიანს ფისს უსვამდნენ, აბამდნენ ბოძებზე და ცეცხლს უკიდებდნენ, რათა ღამით ჩირაღდნების როლი შეესრულებინათ იმპერატორის ორგიების დროს. ნერონის მმართველობის უკანასკნელი ოთხი წლის განმავლობაში, მრავალი ქრისტიანი დაისაჯა სიკვდილით. დევნის მსხვერპლთა ზუსტი რიცხვი უცნობია, მაგრამ შესაძლოა რამდენიმე ათასს აღწევდეს. თუმცა, ამ დროს რეპრესიები არ გასცილებია „მარადიულ ქალაქსა“ და მის შემოგარენს. იმპერატორი ნერონი 68წელს მოკვდა. მისი სივდილის შემდგომ მორწმუნეთა დევნა შეჩერდა. ორი ათწლეულის განმავლობაში ეკლესია იმყოფებოდა სიმშვიდეში, თუმცა ამან დიდხანს როდი გასტანა. 91წელს დაიწყო ახალი დევნა, როდესაც ხელისუფალი გახდა იმპერატორი დომიციანე (მმართველობის წლები 81–96). ის იყო პირველი იმპერატორი, რომელიც მოითხოვდა, რომ მისთვის უფალი ღმერთი „dominus et deus“ ეწოდებინათ და ასე მიემართათ. 95წელს დომიციანემ თავისი ბიძაშვილს, ფლავიოს კლემენტეს სიკვდილი მიუსაჯა. ბრალდება ასეთი იყო:“ათეიზმისათვის“. ეს გახდა ყველაზე ხშირად გამოყენებული ბრალდება ქრისტიანების მიმართ. როგორ შეიძლება ქრისტიანების დადანაშაულება ათეიზმში? ქრისტიანებს მხოლოდ ერთი ღმერთი–იაჰვე სწამდათ, მათ არ შეეძლოთ ეწამათ ბერძნულ–რომაული პანთეონის ღმერთები. სწორედ მონოთეიზმის მიღება და გაგება არ შეეძლოთ რომაელ მოქალაქეებს და ამის გამო ქრისტიანებს ათეისტებს უწოდებდნენ. ბრალი, რომელიც წაუყენეს ფლავიოს კლიმენტეს , კიდევ ერთხელ ამტკიცებს იმ ფაქტს, რომ ქრისტიანობამ თვით რომის საზოგადოების არისტოკრატულ ფენაში შეაღწია. მოცემულ შემთხვევაში კი თვით იმპერატორის ბიძაშვილი, მმართველი დინასტიის წევრი გახდა ქრისტიანი. ქრისტიანობამ თანდათან იმპერიის ნაკრძალ მიწებზე შეაღწია. 96წელს დომიციანემ კლიმენტეს ცოლი, ფლავია დომიტილა გადაასახლა კუნძულ პონტზე. ქრისტიანობა კვლავ უკანონო რელიგიად ითვლებოდა „religio illicita” . დომიციანე 96წელს გარდაიცვალა და იმპერატორი გახდა ნერვა (მმართველობის წლები 96–98) . მისი მმართველობის წლებში მოციქული იოანე დაბრუნდა პატმოსიდან და შემდეგი იმპერატორის – ტრაიანეს პერიოდში გარდაიცვალა. იოანემ ყველაზე დიდხანს იცოცხლა მოციქულებს შორის და თავის ძმას, იაკობს, თთქმის 60წლით გადააჭარბა. მიუხედავად მოციქული იოანეს გათავისუფლებისა გადასახლებისგან, რეპრესიები ადგილ–ადგილ კვლავ გრძელდებოდა ნერვას დროსაც. ამ მდგომარეობის თვალსაჩინო მაგალითია მიმოწერა იმპერატორ ტრაიანესა და გუბერნატორ ზიფინიუს პლინიუს უმცროსს შორის. 112წელს დაწერილი პლინიუსის წერილი შეიცავდა ერთსა და იმავე კითხვას: “რა გავაკეთოთ, როგორ მოვექცეთ ქრისტიანებს?“ ის წერდა, რომ თავიდან ეკითხებოდა ადამიანებს, არიან თუ არა ქრისტიანები სინამდვილეში, დადებითი პასუხიხს შემდეგ, კიდევ ერთხელ უმეორებდა იმავე შეკითხვას და თუ ისინი მეორედაც აღიარებდნენ, რომ ქრისტიანები იყვნენ, განაჩენი სიკვდილით დასჯა იყო. ყველას, ვინც უარყოფდა თავის რწმენას, იმეორებდნენ მათვის გუბერნატორის მიერ შეთავაზებულ წინადაბებას და თაყვანს სცემდნენ იმპერატორის გამოსახულებას გუნდრუკითა და ღვინით, პლინიუსი თავისუფლებაზე უშვებდა მათ. ვითარება ცოტათი შემსუბუქდა, ქრისტიანებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში სჯიდნენ, თუ მათ წინააღდმეგ გამოვიდოდა კონკრეტული ბრალმდებელი, კონკრეტული ბრალდებით. მსგავსი პოლიტიკა ტარდებოდა მთელი მეორე საუკუნის განმავლობაში. ქრისტიანებს კვლავინდებურად სჯიდნენ, მაგრამ მხოლოდ სარწმუნო წყაროებზე დაყრდნობით. რომაელები ქრისტიანებს უყურებდნენ, როგორც ჯიუტ და ექსცენტრიულ ადამიანებს. იმისათვის, რომ ხალხისათვის აეხსნათ თავიანთი რწმენა, ქრისტიანი მწერლები განაგრძობდნენ წერას. მათ აპოლოგეტებს ეძახდნენ და ყოველივე, რაც მათ დაწერეს აპოლოგიად იწოდება. ამგვარად პირველად იქნა გამოყენებული ბერძნული სიტყვა „აპოლოგია“, რაც რაიმეს დაცვას ნიშნავს. ეს ნიშნავს აუხსნა სხვებს რისი გწამს და რატომ. წერის მეთოდით ქრისტიანი მწერლები ცდილობდნენ ეპასუხათ ცრუმოარული ხმებისა და ჭორებისათვის, რომლებიც განუწყვეტლივ თავს დასტიარელბდა მათ და მთლიან ქრისტიანულ რწმენას, ხოლო, მეორეს მხრივ, მათ სურდათ ადამიანთა მაღალი ფენისა და დიდი რაოდენობისათვის ეუწყებინათ თუ რისი სწამდათ და აეხსნათ მათთვის თავიანთი სარწმუნოების საფუძველი. აპოლოგეტები არ იყვნენ თეოლოგები, ისინი იყვნენ მოაზროვნე ადამიანები, რომლებიც აზროვნებდნენ ლოგიკურად, თუმცა ზოგიერთი მათგანი ფილოსოფიისა და სამართლის დარგში საკმაოდ განათლებულნი იყვნენ. მიუხედავათ იმისა, რომ ზოგიერთი თარიღი კამათს იწვევს, აპოლოგეტების პერიოდი შემოისაზღვრება ერთი საუკუნით, ახ.წ.აღ–ით 120–220წწ. პირველი აპოლოგეტებიდან ზოგიერთნი მოხსენიებულნი არიან უფრო გვაინდელი ისტორიკოსის, ევსევის ნაშრომებში. ის საუბრობს არისტიდესა და კვადრატზე, რომლებიც შრომობდნენ იმპერატორ ადრიანეს დროს. პირველი, მართლაც დიდი აპოლოგეტი გახლდათ იუსტინე (100–165). ის დაიბადა შექემში (სამარია), წარმართულ ოჯახში. სტუდენტობის შემდგომ ის ფილოსოფოსი გახდა.მისი პირველი აპოლოგია, რომელიც დაიწერა 155წელს, მიმართული იყო თავად იმპერატორ ანტონიუს პიუსისადმი (138–160). რამდენიმე წლის შემდეგ იუსტინემ დაწერა მეორე აპოლოგია და ამის შემდგომ დემონსტრაციულად, ნებაყოფლობით წარსდგა სასამართლოს წინაშე. მან უარი თქვა მსხვერპლი შეეწირა წარმართული ღვთაებებისათვის, რის გამოც დამნაშავედ სცნეს და სიკვდილი მიუსაჯეს. ის 165წელს დასაჯეს. იუსტინეს პირველი აპოლოგია განუმარტავდა რომაელებს, რომ მათ არ უნდა ეშინოდეთ ქრისტიანობის. ის მიუთითებდა: ქრისტიანობა უფრო მაღალ საფეხურზე იმყოფება, ვიდრე წარმართობა, თუნდაც იმიტომ, რომ ქრისტიანული მორალი გაცილებით მკაცრია, ვიდრე წარმართული. თავის აპოლოგეაში იუსტინემ დაამტკიცა ზოგიერთი ჭორის უმართებულობა. მან გადაჭრით უარყო ქრისტიანთა ყოველგვარი დადანაშაულება სექსუალურ ორგიებსა და კანიბალიზმში, რაც თითქოსდა, რომაელთა თვალსაზრისით ხდებოდა მათ შეკრებებზე. დევნისა და შევიწროების გამო ქრისტიანები იკრიბებოდნენ სასაფლაოებსა და გაშლილ მინდვრებზე, მღვიმეებში და სხვა დაუსახლებელ ადგილებში. ამგვარი ვითარება რომეალებში აღძრავდა არაერთ საეჭვო ფიქრს, რის გამოც უამრავ ჭორებს თხზავდნენ. რომაელებმა ასევე იცოდნენ, რომ ქრისტიანები ქადაგებდნენ საყოველთაო სიყვარულს ერთმანეთის მიმართ. ამან და კიდევ შეკრებათა ღამეულმა ხასიათმა განმარტოებულ ადგილებში უბიძგა რომაელებს იმ აზრისაკენ, რომ ყველა ასეთი შეხვედრა დაკავშირებულია გარყვნილებასთან და სისხლის აღრევასთან. ასევე, იმ ინფორმაციამ, რომ ქრისტიანები შეხვედრების დროს ჭამდნენ ვიღაცის ხორცს და სვავდნენ ვიღაცის სისხლს (მოისაზრება ზიარება), აფიქრებინა რომაელებს, რომ ქრისტიანები თავიანთი შეხვედრის დროს ჭამდნენ ბავშვებს. იუსტინე ცდილობდა აეხსნა ადამიანებისათვის, თუ რისთვის იკრიბებოდნენ ქრისტიანები სინამდვილეში. იუსტინეს მტკიცებუება იმის შესახებ, რომ პლატონმა და მრავალმა სხვა ბერძენმა ფილოსოფოსმა ზოგიერთი იდეა აიღეს მოსესგან და ძველაღთქმისეული წერილებიდან და, რომ წარმართობა წარმოადგენს ქრისტიანობის უბადრუკ მიბაძვას და სხვა არაფერს. მეორე მნიშვნელოვანი აპოლოგია იმ დროისათვის იყო ნაშრომი, რომელიც დაწერა ათინაგორემ და დათარიღებულია 176 ანდა 177წლით. ის მიმართული იყო უშუალოდ იმეპრატორ, მარკუს ავრელიუსისადმი (160–180 წწ). ათინაგორე თავის აპოლოგეაში ყურადღებას ამახვილებდა ბრალდებებს სქესობრივ დანაშაულებებზე. მან კიდევ ერთხელ, გადაჭრით უარყო ეს ბრალდებები და ამავედროს მიუთითა, რომ ეს ბრალდებები თავისთავად ზიზღის მომგვრელია და ისინი უფრო მეტად ესადაგება წარმართულ რელიგიებსა და წარმართულ ღმერთებს.მრავალი რომაელი წარმართი, თავიანთი რიტუალების დროს საკუთარ შვილებს ჭამდნენ, ისინი საკუთარ დედებთან და დებთან შედიოდნენ სქესობრივ კავშირში და ისიც ყველასათვის თვალსაჩინოა, რომ მრავალ მათგანს გააჩნდა არასაქორწინო, სასიყვარულო ურთიერთობები სხვა ღვთვაებებთან და ადამიანებთან. თავის შრომაში ათინაგორემ მიმართა ცნობილ ანდაზას:“ მეძავი ლანძღავს უმანკოს.“ წარმართები შეცბუნებულნი იყვნენ ქრისტიანთა წმინდა ცხოვრებით და სურდათ როგორმე ისინი თავიანთ დონემდე ჩამოეყვანათ. თავის აპოლოგეაში ათინაგორე საუბრობდა მონოთეიზმზეც, ის განმარტავდა, რომ ქრისტიანებს სწამდა ერთიანი ღმერთის და არა მრავალი ღვთაებებისა და ღმერთების, როგორიც წარმართებს. ამგვარად გადააბიჯა ქრისტიანობამ საუკუნის შუაძალს. იმ ადგილებში სადაც ქრისტიანობის სიძულვილი გაცილებით ძლიერი იყო, რეპრესიებმა ფართო გაქანება ჰპოვა. ანტონიუს პიუსის მმართველობის ჟამსქარისტიანთა დარბევა დაიწყო ანტიოქიაში. მსგავსი სიტუაცია შეიქმნა სმირნაში (მც.აზია) 155წელს. დარბევებმა ამ ქალაქში მრავალი ქრისტიანის სიცოცხლე შეიწირა, მათ შორის პოლიკარპეს (იოანე მოციქულის მოწაფე) სიცოცხლეც. მოვლენათა ცვლა მოხდა, მარკუს ავრელიუსის მმართველობის დროს. დაახლოებით ორასი წლის განმავლობაში რომაულ იმპერიას არ უწარმოებია გარე ომები, ქვეყანაში მშვიდობა სუფევდა, რამაც მიიღო სახელი:“Pax Romana”. შემდგომ, დაახლოებით 170წელს, ომმა ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით ააფეთქა სახელმწიფოს ჯარები, ხოლო დუნაიზე იმპერიას დაემუქრნენ გერმანული ტომები. მრავალი რომაელი თვლიდა, რომ ძველი რომაელი ღმერთები განრისხდნენ, რადგან დიდი რაოდენობის ათეისტები გამოჩნდნენ. ვინ იყვნენ ეს ათეისტები?–ქრისტიანები. თავად იმპერატორი მივიდა დასკვნამდე, რომ აუცილებელი იყო მოეპოვებინათ ტრადიციული ღმერთების კეთილგანწყობა, მათი რიტუალების მკაცრი დაცვით, რომის იმპერიის ყველა მოქალაქის მიერ, მათ შორის ქრისტიანების მიერაც.ამ გადაწყვეტილებით ავრელიუსმა რეპრესიების ახალი ტალღა გამოიწვია ქრისტიანთა წინააღმდეგ, რომელმაც თავისი სისასტიკით გადააჭარბა ყველა მანამდე არსებულს.
ამჯერად რეპრესიები რომით არ შემოფარგლულა. ის ტალღასავით მოედო იმპერიის მთელ ტერიტორიას:მც. აზიას, პალესტინასა და ეგვიპტეს. მაგრამ ყველაზე ცნობილი სამხრეთ გალიაში (თანამედროვე სამხრეთი საფრანგეთი) ჩატარებული დევნაა, ქალაქებში:ლიონსა და ვიენეში. 177წელს რეპრესიები მთელი ძალით გაიშალა. პოტინი, 90წლის ლიონელი ეპისკოპოსი დააპატიმრეს, გაამათრახეს და მიუსაჯეს საჯარო დასჯა ამფითეატრში, თუმცა ის ციხეშივე გარდაიცვალა. პოტინის სიკვდილის შემდგომ ლიონის ეპისკოპოსი გახდა ირინეოსი (130–200). ამ თანამდებობის დაკავებიშ შემდეგ, ის იყო ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ფიგურა მეორე საუკუნის ეკლესიის ისტორიაში. ერთ–ერთი ყველაზე საშინელი ანგარიშსწორება მოხდა ლიონში, რომლის მსხევრპლადაც იქცა მონა გოგონა ბლანდინა. მრავალმა ჯარისკაცმა აწამა ეს უბედური, 13 წლის ბავშვი, ცდილობდნენ როგორმე ეიძულებინათ იგი, რომ უარი ეთქვა თავის რწმენაზე. მას შემდგომ, რაც მათი მცდელობები უშედეგოდ დასრულდა, კვლავ სასტიკად აწამეს და დასაგლეჯად მიუგდეს გარეულ მხეცებს, რომლებმაც პირი არ დააკარეს მას. შემდეგ გავარვარებული ბორკილები დაადეს, შეახვიეს მჭიდროდ ნაქსოვ ბადეში და გარეულ ხარს მიუგდეს გასათქერად. მარკუს ავრელიუსს არ შეეძლო ქრისტიანთა სიჯიუტის გაგება. ქრისტიანების შეუდრეკელი წინააღმდეგობა განიხილებოდა, როგორც არაფრის მაქნისი სიჯიუტე. იმპერატორის აზრით, არსებობდა საიდუმლო გეგმა, ან ორგანიზაცია, რომელიც ცდილობდა რომის იმპერიის დანგრევას. მრავალი ადრეული ისტორიკოსი, რომლებიც იმ დროის იმპერატორებს აღწერდნენ, როგორც დაუნდობელ მხეცებს, რომლებიც ბოროტად და სადისტურად ტკბებოდნენ ქრისტიანთა წამებით. მარკუს ავრელიუსის შემდეგ, იმპერატორი მისი ვაჟი კომოდუსი გახდა (181–192წწ). კომოდუსის მოსვლით ხელისუფლებაში მამამისის მიერ დაწყებული დევნა ცოტათი მინელდა, თუმცა სულ არ შეწყვეტილა. მნიშვნელოვანი გავლენა როგორც იმპერატორზე, ასევე ეკლესიის მდგომარეობაზე იქონია ერთმა საინტერესო მოვლენამ. კომოდუსის საყვარელი, მარსია ქრისტიანი იყო, ნუ ყოველ შემთხვევაში რომის ქრისტიანული თემის წევრი გახლდათ. ის ფაქტი, რომ იმპერატორის საყვარელი არ მალავდა თავის რწმენას, მიუთითებდა იმაზე, რომ მეორე საუკუნის ეკლესია უკვე სერიოზულ ცვლილებებს განიცდიდა. მართლაც ღრმა ცვლილებები განიცადა საეკლესიო სტრუქტურამ, რაც თემის წევრთა ცხოვრებასა და რწმენაზეც აისახა.
სტატიის ავტორი: ია კარგარეთელი
რედაქტირება: აჩიკო ივანიშვილი
წიგნიდან
ეკლესიის ისტორია(ჯეიმს ნორტი)
