ეკლესიაში მომხდარი ცვლილებები

მეორე საუკუნე

    მეორე საუკუნეში ეკლესიამ გადაიტანა მნიშვნელოვანი ცვლილებები,  რომლებიც გამოწვეული იყო ორი ძირითადი მიზეზით: ერთის მხრივ,  ეკლესია იმყოფებოდა რომის ხელისუფლების რეპრესიული პოლოტიკის მუდმივი წნეხის ქვეშ–გარეგანი დარტყმები,  მეორეს მხრივ,  თავად ეკლესიის შიგნით არ იყო  ერთსულოვნება და უფრო მეტიც,  მუდმივად იგრძნობოდა ზეწოლა სხვადასხვა ერეტიკული სწავლების მხრიდან–შინაგანი დარტყმები. ეკლესიამ ყველა ამ ცვლილებაზე სამმხივად  მოახდნა რეაგირება: ცვლილებები მოხდა ეპისკოპოსის დანიშვნის პროცედურაში,  დაიწყო რწმენის სიმბოლოების შექმნა და შეიქმნა საეკლესიო კანონი–სია წიგნებისა,  რომლებიც აღიარებულ იქნა წერილის კანონად.  მალე საერთო თანამდებობებმა არსებობა შეწყვიტა,  მაშინ,  როდესაც ადგილობრივების მნიშვნელობა გაძლიერდა. შედეგად კი მათზე ჩამოყალიბდა საეკლესიო სტრუქტურა,  რომელიც თავისი ძირითადი ნიშნებით დღემდე არსებობს. არსებითი ცვლილებები ეპისკოპოსებს შეეხო. ეგნატე გახლდათ არა მხოლოდ ერთ–ერთი ეპისკოპოსი,  ანუ  ხუცესი ანტიოქიის ეკლესიისა,  არამედ ის მთელი ანტიოქიის ეპისკოპოსი იყო იმ აზრით,  რა აზრითაც ჩვენ ვლაპარაკობთ დღეს ეპისკოპოსებზე. რომის ხელისუფლებამ ის დააპატიმრა მეორე საუკუნის დასაწყისშივე და დაცვის თანხლებით ჩაიყვანა რომში,  სადაც სასამართლოს წინაშე წარსდგა და დასჯილიც იქნა. გზაში მან მოახერხა ეპისტოლენი გაეგზავნა სმირნის,  ეფესოს,  ფილადელფიისა და ტროას ეკლესიათა მრავალ ხელმძღვანელთან,  სწორედ ეს მიმოწერაა ის ერთადერთი რამ,  რაც მისი სიკვდილის შემდეგ დარჩა და მოწმობენ მისი აზროვნების მანერაზე.  წერილებში ის წერს თავის შეხედულებებზე საეკლიო იერარქიასთან დაკავშირებით,  და უნდა აღინიშნოს,  რომ ეს შეხედულებები მკვეთრად განსხვავდება ახალ აღთქმისეულ შეხედულებებისგან. წერილებში ის განუწყვეტლივ მიუთითებდა განსხვავებაზე „ეპისკოპოსსა“ და „პრესვიტერს“  ანუ უხუცესს შორის. მიუხედავად იმისა,  რომ ახალ აღთქმაში ეს ტერმინი გვხვდება ერთსა და იმავე პიროვნებასთან და ისიც მრავლობით რიცხვში,  ეგნატე მას ჰყოფს და იხსენიებს მხოლობით რიცხვში. მას მხედველობაში ყოველთვის ერთი ეპისკოპოსი ჰყავდა,  რომელიც ეკლესიის თავი იყო,  და რომელსაც პრესვიტერთა ჯგუფი ემორჩილებოდა. ის სიმბოლირებდა ქრისტეს,  ხოლო პრესტვიტერთა ჯგუფი მოციქულებს,  ამაში ის ეკლესიის ერთიანობას ხედავდა. ამ სქემამ მიიღო მონარქიული ეპისკოპატის,  ანუ მონოეპისკოპატის სახელწოდება–ერთადერთი ეპისკოპოსი მართავს ეკლესიას და ფაქტობრივად ფლობს მთელს ძალაუფლებას. ეგნატე ამტკიცებდა,  რომ არავის შეეძლო გაეტარებინა ცვლილება ეკლესიურ სტრუქტურაში ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე,  არც დაქორწინება იყო შესაძლები მისი ნების გარეშე და თვით სერობაც კი არ ჩაითვლებოდა ჭეშმარიტად და ნათლობა,  თუ მას ეპისკოპოსი ან მის მიერ სპეციალურად ამისათვის დანიშნული პირი არ ჩაატარებდა. ძალიან ძნელია იმის ახსნა,  თუ საიდან დაიწყო ასეთი ცვლილებები და როგორ მოხდა,  რადგან ეგნატე ჯერ კიდევ 69წელს გახდა ეპისკოპოსი,  ანუ მოციქულთა დროს.  რაც შეეხება რომის ეკლესიას,  მას არ შეუცვლია ამ ტერმინების მნიშვნელობა 140 წლამდე,  მაგრამ ამის შემდგომ რომშიც დაიწყო ეპისკოპატმა განვითარება და 200წელს ის უკვე უპირატესი გახდა მთელს ქრისტიანულ სამყაროში. კიდევ ერთი საინტერესო მომენტი ეგნატესთან დაკავშირებით მისი დუმილია,  იგი არასოდეს არ ახსენებს სამოციქულო მემკვიდრეობას,  მაშინაც კი,  როდესაც ეს მისთვის სასარგებლო იქნებოდა. ეს კიდევ ერთხელ ამტკიცებს იმ მოსზრებას,  რომ ეგნატეს მიერ შემუშავებული ეკლესიური სტრუქტურა როდი იყო მოციქულთაგან გადმოცემულ სწავლებაზე დაფუძნებული.
    როგორც უკვე ვთქვით ირინეოსი გახდა ლიონის ეპისკოპოსი 178წელს.  ის დაიბადა მცირე აზიაში და საკმაოდ ახალგაზრდამ მიიღო ქრისტიანული განათლება თვით სმირნის ეპისკოპოსის პოლიკარპეს მიერ,  რომელიც იოანე მოციქულის მოწაფე იყო.  ამრიგად ირინეოსი იყო მოციქულთა „მეორე თაობის“  მოწაფე.  ირინეოსი ზრუნავდა ქრისტიანული მოძღვრების სიწმიდეზე და მთელი მისი ყურადღება მიპყრობილი იყო გნოსტიციზმის,  ცრუმოძღვრების წინააღმდეგ,  რომელიც გაჩნდა ჯერ კიდევ მაშინ,  როდესაც  პავლე მოციქული წერდა კოლასელთა მიმართ წერილს.  

გნოსტიციზმი

    გნოსტიციზმი ჯერ კიდევ მოციქულთა დროს წაროიშვა,  უფრო სწორედ მანამდეც არსებობდა,  მაგრამ ქრისტიანობაში ამ დროს იშვა და ის მთლიანად დაფუძნებული იყო ბერძნულ ფილოსოფიაზე. გნოსტიციზმი იყო ქრისტიანობის ფილოსოფიური დამახინჯება და სხვადასხვა სექტებში სხვადასხვა სახით ვლინდებოდა. ყველა ვარიანტისათვის საერთო იყო ინტელექტუალიზმისკენ გადახრა,  მცდელობა შეეთავსებინათ ქრისტიანობა ლოგიკურ აზროვნებასა და ფილოსოფიასთან.  გნოსტიკოსები მკვეთრ განსხვავებას აკეთებდნენ ხორციელსა და სულიერს შორის,  რის გამოც არ სწამდათ,  რომ ქრისტე განკაცდა,  ისინი ამბობდნენ,  რომ ქრისტე მხოლოდ ღმერთი იყო და ის ვერ განკაცდებოდა. სწორედ მათი მოძღვრების წინააღმდეგ არის მიმართული იოანე მოციქულის მესამე წერილი. ირინეოსმა გაილაშქრა ამ მოძღვრების წინააღმდეგ. მეორე რექციად ერეტიკული სწავლებების მიმართ მრწამსის სიმბოლოების ჩამოყალიბება იყო.  ადრეულ ეკლესიაში გამოჩნდა დამატებითი სიმბოლოები,  რომელთა უმეტესობაც შეიძლება მოვათავსოთ ამგვარ ჩარჩოში: “მწამს მამა ღმერთი ყოვლისშემძლე და იესო ქრისტე,  მისი მხოლოდშობილი ძე,  უფალი ჩვენი,  და სულიწმიდა,  წმიდა ეკლესია და სხეულის აღდგომა.“
მიუხედავად ამისა,  საუკუნის დასარულს საეკლესიო ლიდერებმა იგრძნეს ამ სიმბოლოების გაფართოების აუცილებლობა,  რათა თავი დაეცვათ გნოსტიკოსებისაგან. პირველი პუნქტი არ შეცვლილა,  მაგრამ ფუძემდებლური მტკიცებულებები ქრისტეს შესახებ აცხადებდა: “და იესო ქრისტე,  მისი მხოლოდშობილი ძე,  უფალი ჩვენი,  რომელიც შობილ იქნა სულიწმიდისგან და ქალწული მარიამისგან,  რომელიც პილატე პონტოელის დროს ჯვარცმულ იქნა და დაეფლა და მესამე დღეს აღსდგა მკვდართაგან,  ამაღლდა ზეცად და ზის მამის მარჯვნივ და მოვა ცოცხალთა და მკვდართა განსასჯელად.“  რატომ იყო საჭირო რწმენის სიმბოლოები? იმიტომ,  რომ ამ დროს ახალი აღთქმის წიგნები ოფიცილურად არჩეული არ გახლდათ და არავის შეეძლო გნოსტიკოსთა ერეტიკოსებად შერაცხვა.

ეკლესიის დევნა

    თანდათანობით ეკლესია მთელს იმპერიაში გავრცელდა. მესამე საუკუნის პირველ ნახევარში დევნა როგორც იქნა შენელდა,  რის გამოც ქრისტიანად თავის გამოცხადება შედარებით უსაფრთხო გახდა და უამრავი ახალი მორწმუნეც შეუერთდა ეკლესიას,  თუმცა მათი უმეტესობა ის ხალხი იყო,  რომელთაც თითქმის არაფერი იცოდნენ ქრისტეზე და როცა მომავალი დევნა დაიწყო,  კვლავ ძველ ღვთაებებს დაუბრუნდა მათი უმეტესობა.  202 წელს იპერატორ სეპტიმუს სევერის დროს ქრისტიანთა დევნა კვლავ გაჩაღდა.  მესამე საუკუნის პირველი ნახევრის იმპერატორთა უმეტესობა უხეში და უმეცარი ადამიანები იყვნენ. ერთადერთი გამონაკლისი იყო დეციუსი (249–251წწ). ის ისევე,  როგორც მარკუს ავრელიუსი  შეწუხებული იყო იპერიის ძნელბედობით და მიიჩნევდა,  რომ აუცილებელია ვაამოთ „სახელმწიფო“ ღმერთებს. ამის გამო,  იმპერიაში ყველა მოქალაქე დაავალდებულეს თაყვანი ეცათ ძველი რომაული ღვთაებებისათვის,  ხოლო თუ ვინმე უარს იტყოდა სიკვდილით დაისჯებოდა. სავალდებულო გახდა მსხვერპლშეწირვა რომაული ღმერთისადმი. ისინი,  რომელნიც სწირავდნენ ამ მსხვერპლს იღებდნენ მოწმობას (ლიბელლუს),  რომელიც ადასტურებდა,  რომ ამ ადამიანმა მსხვერპლი შესწირა. მრავალმა ქრისტიანმა ვერ გაუძლო სახელმწიფოს ზეწოლას და განუდგნენ ქრისტეს,  მათ შორის რამდენიმე ეპისკოპოსიც ჩრდილოეთ აფრიკიდან. ორმა ეპისკოპოსმა ესპანეთში,  თითქმის მთელი სამწყსო მიიყვანა რომაული ღმერთების თაყვანსაცემად. სხვა ქრისტიანი ხელმძღვანელები,  განსაკუთრებით  ეპისკოპოსები იმალებოდნენ. ზოგიერთმა მოწმობები ბაზარზე შეიძინეს და მსხვერპლი არ შეუწირავთ. ისინი უბრალოდ აცხადებდნენ,  რომ მსხვერპლშეწირვა ჩაატარეს.  დევნა დაიწყო 250 წელს და დასრულდა იმპერატორის დაღუპვით,  გუთებთან ბრძოლაში ეს რეპრესია იქცა ქრისტიანობის განადგურების პირველ ცდათ,  რამაც რამდენადმე შეარყია ეკლესია. ეკლესიაში ახალი საკითხი წამოიჭრა: “როგორ მოვექცეთ ეკლესიის იმ წევრებს,  რომელთაც მსხვერპლშეწირვა ჩაატარეს?“ აქ კი შეხედულებები იყოფოდა.  მდგომარეობა რთულდებოდა წამებულთა დიდი რაოდენობის გამო,  რომელთა რიცხვსაც კიდევ აჭარბებდა რწმენისათვის დაღუპულთა რიცხვი. იმპერატორ დეციუსის დროს მომხდარი დევნა ყველაზე საშინელი იყო,  იმ დევნათა შორის,  რისი გადატანაც ეკლესიას მოუწია.  იმპერატორ ვალერიანეს (253–260წწ) მმართველობის ჟამს,  დევნამ ახალი ძალით იფეთქა.  ეს დევნა უჩვეულო იყო იმით,  რომ მისი ინიციატორი იყო,  არა იმპერატორი,  არამედ ფინანსთა მინისტრი მაკრიანე.  მაკრიანე ერთ–ერთი ეგვიპტურ მისტიკური რელიგიის მიმდევარი იყო და საშინლად შურდა ქრისტიანობის სულ უფრო მზარდი პოპულარობისა და გავლენისა. რეპრესიები ყოველთვის სახელმწიფოს მხრიდან მოდიოდა,  რათა ძველი ღმერთებისათვის ეამებინათ.  ამ დევნამ საშუალება მისცა მას,  რომ მოეხდინა ეკლესიის ქონებისა და ქრისტიანთა პირადი საკუთრების კონფისკაცია.  ბრძანება პირველ დევნაზე გამოვიდა 257წელს. ეს ბრძანება კრძალავდა ქრისტიანულ ღვთისმსახურებას. ბრძანება უკრძალავდა ქრისტიანებს შეკრებას თაყვანისცემის ადგილას და ავალდებულებდა მათ მსხვერპლი შეეწირათ ღვთაებებისათვის.  მეორე ბრძანებამ 258წელს დაადგინა ყველა იმ ქრისტიანის დასჯა,  რომელიც უარს იტყოდა ამგვარ მსხვერპლშეწირვაზე და აგრეთვე ართმევდა მათ ქონებას,  მაშინ კი მრავალ ქრისტიანს თანამდებობის მაღალი ადგილი ეკავა.  ამ ბრძოლას შეეწირა 258წელს კვიპრიანე. 260 წელს იმპერატორი ვალერიანე მოკლეს სპარსელებთან ბრძოლაში,  რის შედეგადაც რეპრესიები შენელდა.  ქრისტიანობა სულ უფრო და უფრო სწრაფად ვრცელდებოდა და საუკუნის ბოლოს მათმა რიცხვმა იმპერიის მთელი მოსახლეობის 10% შეადგინა.  
    იმპერიის სათავეში მოვიდა დიოკლიტიანე (284–305წწ). მას იმპერიის გადამრჩენელსაც უწოდებდნენ. მან 284 წელს მოახერხა კონტროლის დამყარება ქვეყნის ყველა მხარეზე,  აღადგინა მშვიდობა  და შეძლო სიტუაციის მართვა. ეკლესიასაც კარგი დრო დაუდგა. რეპრესიებმა კიდევ ერთხელ იფეთქა 303 წელს,  გალერიუს უმცროსმა,  აღმოსავლეთის მმართველმა და დიოკლიტიანეს სიძემ,  უბიძგა იმპერატორს რეპრესიებისკენ. 303 წლიდან 304წლამდე იმპერიამ გამოსცა ოთხი ბრძანება,  რომლებიც მიმართული იყო ქრისტიანების წინააღმდეგ. პირველი ბრძანება მთლიანად კრძალავდა ყოველგვარ ქრისტიანულ ღვთისმსახურებას. კონფესკაცია უნდა ჩაეტარებინათ ქრისტიანების წიგნებსა და ნივთებზე და დაენგრიათ მათი საკრებულოები. მეორე ბრძანების თანახმად ყველა ქრისტიანი სასულიერო პირი დაპატიმრებული უნდა ყოფილიყო.  მესამე ბრძანება ქრისტიანებს ავალდებულებდა თაყვანი ეცათ ძველი ღვთაებებისათვის და მსხვერპლი შეეწირათ მათთვის. მეოთხე ბრძანება წინა სამ ბრძანებას სავალდებულოს ხდიდა ყველასათვის და   ამაზე უარის თქმას მოსდევდა გადასხლება  სახელმწიფო მაღაროებში,  წამება და სიკვდილი. ქრისტიანები ამ დროს „დიდი დევნის“ დროს უწოდებენ.  თუმცა დევნა არ ყოფილა ერთნაირი იმპერიის ყველა ადგილას. 
ხანგრძლივმა დევნამ და მრავალრიცხოვანმა სიკვდილით დასჯებმა ზიანი წარმართ მოსახლეობასაც მიაყენა.  ქრისტიანთა უმეტესობა რწმენის ერთგული რჩებოდა და იქმნებოდა შთაბეჭდლება,  რომ შემდეგომში ეს დევნები სოციალური აფეთქებით დასრულდებოდა.  ამასთანავე 311წელს გალირიუსი სასიკვდილო სნეულებით დაავადდა და როგორც იქნა,  სიკვდილის წინ გამოსცა ბრძანება,  რომლის მიხედვითაც ყველანაირი დევნა წყდებოდა. ქრისტიანებს უბრუნდებდა აღმსარებლობის თავისუფლებას და ნებას რთავდა საკრებულოები აეშენებინათ,  თუ არ დაარღვევდნენ საზოგადოებრივ წესრიგს. მან ეს ბრძანება გამოსცა 311წლის 30აპრილს. სიკვდილამდე 6დღით ადრე. 312წლის გაზაფხულზე მაქსიმილიანემაც შეწყვიტა დევნა,  რაც ნაწილობრივ გამოწვეული იყო დასავლეთში საზოგადოების განვითარების ახალი ტენდენციების გამო. ამ ბრძანებამ დაასრულა ქრისტიანების ოფიციალური დევნა. 

კონსტანტინე–პირველი ქრისტიანი იმპერატორი

ამ დროს ხელისუფლების სადავეებში მოვიდა კონსტანტინე,  მამის გარდაცვალების შემდეგ. მისი ხელისუფლების ქვეშ იმყოფებოდა ინგლისი და გალია,  ხოლო მისი მეტოქის–მაქსენტიუსის ძალაუფლების ქვეშ– ჩრდილოეთ იტალია.  312 წელს კონსტანტინეს რაზმები უკვე „მარადიული ქალაქის“ ჭიშკართან იდგნენ,  რათა სრული ძალაუფლება მოეპოვებინა. კოსტანტინემ გამოაცხადა,  რომ დღისით,  მზისით მას ჰქონდა ხილვა: მან დაინახა ქრისტიანული სიმბოლო–მონოგრამა,  რომელიც შედგებოდა ორი ბერძნული ასოსგან–რომლებიც ბერძნულად სიტყვა „ქრისტეს“ პირველი ასოები იყო. ეს ცნობილი მონოგრამა გარკვეულწილად წააგავს ჯვარს,  მასზე კონსტანტინემ დაინახა სიტყვები: “ამ ნიშნით გაიმარჯვე“. მან ეს ხილვა გაიგო,  როგორც ნიშანი ქრისტიანული ღმერთისგან  და ივარაუდა,  რომ მხოლოდ ამ ნიშნით შეძლებდა მეტოქის დამარცხებას.  მან თავის ჯარისკაცებს უბრძანა ამ ნიშნის ფარებზე ამოკვეთა. გარდა ამისა,  ეს ნიშანი გამოსახული იყო,  კონსტანტინეს პირად ბაირაღზე. 312წლს  28 ოქტომბერს კონსტანტინემ საბოლოო გამარჯვება მოიპოვა და დაეუფლა მთელს დასავლეთ იმპერიას. საუკუნეთა განმავლობაში არ წყდება ისტორიკოსებს შორის კამათი იმასთან დაკავშირებით,  რომ შეიძლებოდა,  თუ არა კონსტანტინეს ხილვა და მოქცევა ჭეშმარიტი ყოფილიყო.  ბრძოლის დამთავრების შემდეგ კონსტანტინე ტრიუმფით შევიდა რომში,  ამის შემდეგ მას აღარასოდეს შეუწირავს მსხვერპლი წარმართი ღვთაებებისათვის და ეწინააღმდეგებოდა იმ წარმართულ მსხვერპლშეწირვას,  რომელიც ტარდებოდა იმპერატორის დაწესებული კულტის შესაბამისად.

ქრისტიანული სიმბოლოები

    ქრისტიანული მონეტები გამოჩნდა საიმპერატორო მონეტებზე 314წელს. უძველესი მზის (sol invictus) გამოსახულემაბ გაუჩინარება დაიწყო მონეტებიდან 321წლიდან,  323წელს წარმართული სიმბოლიკა მთლიანად გამოვიდა ხმარებიდან.  ყველა საეკლესიო საბჭო ეპისკოპოსების მიერ განიხილებოდა.  ეკლესიებმა მიიღეს მემკვიდრეობის გადაცემის უფლება. კონსტანტინე თავის შვილებს ქრისტიანებად ზრდიდა,  უფრო მეტიც მან აკრძალა რამდენიმე წარმართული ადათი.  

დღესასწაულები

     დიდი პოლემიკა გაჩაღდა კონსტანტინეს დამოკიდებულებას ქრისტიანებსა და მზის კულტის ირგვლივ.  მზის კულტი ოფიციალური რელიგია იყო და 25დღე,  მის დაბადების დღედ ითვლებოდა.  კონსტანტინემ მთავარ დღესასწაულად აღდგომა დაასახელა. მისი მეფობის უკანასკნელ წლებში 25დეკემბერს ქრისტეს შობა აღინიშნებოდა. 
კონსტანტინე  სიკვდილამდე რამდენიმე კვირით ადრე მოინათლა. 337წლის 22მაისს ის გარდაიცვალა. 
    313წლის,  თებერვალში,  მილანში ლიცინიუსმა კონსტანციაზე,  კონსტანტინეს დაზე იქორწინა. კონსტანტინეც და ლიცინიუსიც შეთანხმდნენ დოკუმენტზე,  რომელმაც მიიღო „მილანის ედიქტის“ სახელწოდება.  დოკუმენტი მოიცავდა შეთანხმებას იმის შესახებ,  რომ ყველანაირი რელიგიის აღმსარებლობას მიეღო თავისუფლება.  ლიცინიუსი მზის კულტის მომხრე იყო. კონსტანტინესა და მას შორის თანხმობა დიდხანს არ გაგრძელებულა. ლიცინიუსმა აკრძალა მსახურებების ეკლესიაში ჩატარება ქრისტიანებისათვის და უბრძანა მათ ქუჩაში ჩაეტარებინათ მსახურებები,  ასევე ბრძანა ქალებისა და მამაკაცების ჯგუფის გაყოფა. თითოეული სქესის წარმომადგენელი მსახურებას ცალ–ცალკე უნდა დასწრებოდა.  324 წელს კონსტანტინემ სიძის არმია დაამარცხა.  კონსტანტინე ცდილობდა იმპერიის გამთლიანებას ეკლესიის მეშვეობით,  თუმცა მისი წინამორბედი იმპერატორები იგივეს წარმართი ღვთაებების თაყვანისცემით ცდილობდნენ. თუმცა მას იმედი გაუცრუვდა,  რადგან მიხვდა,  რომ ეკლესიაშიც არ იყო სასურველი ერთობა.  კონსტანტინეს გაქრისტიანება, ქრისტიანობისათვის უფრო მეტს ნიშნავდა,  ვიდრე  სახელმწიფოსაგან მიღებულ რელიგიათა რიცხვში ყოფნა. ადამიანები მიხვდნენ,  რომ თუ სურთ წინ წაიწიონ,  სახელმწიფო სამსახურში,  ანდა არმიაში,  აუცილებელია მიიღონ ქრისტიანობა,  რის გამოც მორწმუნეთა რიცხვს უამრავი ახალი ქრისტიანი შეურთდა.  ბუნებრივია ამ ადამიანთა გარკვეული რაოდენობა თავის იდეოლოგიასა და მრწამსს ფლობდა,  რომელიც დაფუნძნებული იყო წარმართულ კულტებზე,  რამაც არაერთი დავიდარება წარმოშვა ეკლესიაში.  თუმცა მიუხედავად ამის,  ეკლესია იზრდებოდა. (ეკლესია არის ბერძნული სიტყვა და ქართულად ნიშნავს–ადამიანთა კრებულს,  განსაკუთრებული მიზნისათვის შეკრებილ საზოგადოებას,  განსაკუთრებული პიროვნების მიერ).  საუკუნის დასაწყისში ქრისტიანთა რიცხვი იმპერიის 10%შეადგენდა,  ხოლო საუკუნის დასარულსს 90%.  იმპერიის მთელი მოსახლეობა იმ დროისათვის იყო დაახლოებით 770–75მილიონი ადამიანი.  გამოდის რომ  ქრისტიანთა რაოდენობამ 5მილიონიდან 45მილიონამდე მოიმატა. იმ დროს იმპერია დაყოფილი იყო პროვინციებად. 
    პასექის აღნიშვნის დღესასწაული თავისთავად არ წარმოადგენს საღვთისმეტყველო საკითხს,  მაგრამ მან ადრეულ ეკლესიაში მრავალი თეოლოგიური დისკუსია გამოიწვია. პირველი ქრისტიანები პასექს აღნიშნავდნენ ებრაული კალენდრის მიხედვით ნისანის მეთოთხმეტე დღეს. მრავალი ქრისტიანი განაგრძობდა პასექის აღნიშვნას ამ თარიღის მიხედვით,  განსაკუთრებით მცირე აზიაში მეორე საუკუნეში. რომაელი ქრისტიანები,  რომლებიც ადრე მზის თაყვანისმცემელნი იყვნენ და კვირა დღეს ამთხვევდნენ ყველა დღესასწაულს (მზის დღეს) უკმაყოფილებას გამოთქვამდნენ მცირე აზიაში მცხოვრები მორწმუნეების მიმართ,  რადგან მიიჩნევდნენ,  რომ პასექი კვირა დღეს უნდა აღენიშნათ,  რომელიც მოსდევდა ნისანის მე–14დღეს.  

ადრეული ეკლესიის საღვთისმეტყველო პრობლემები

კვადროდეციმანიანები

    იმ ქრისტიანებს,  რომლებმაც პასექი უშუალოდ ნისანის მეთოთხმეტე დღეს მიაბეს ,  უწოდეს „კვადროდეციმანიანები“ (მეთოთხმეტენი).
    მღლევარება იყო რომში 120წელს,  როდესაც მრავალი კვადროდეციმანიანები აღმოჩნდნენ. ისინი ებრაული პასექის ჟამს მარხულობდნენ,  შემდგომ კი მხიარულობდნენ. რომაელები კი მარხვას კვირამდე განაგრძობდნენ. ქრისტიანთა ამ დაყოფამ,  მრავალი უსიამოვნო ასოციაცია გამოიწვია. ეპისკოპოსი პოლიკარპე სპეციალურად ამ საკითხის გამო ჩამოვიდა სმირნიდან რომში,  ეპისკოპოს ანიკეტთან შექმნილი სიტუაციის განსახილველად,  თუმცა მათ ვერ შეძლეს გადაწყვეტილების მიღება. სიტუაცია მწვავე რჩებოდა საუკუნის დასარულამდე,  იმ დრომდე,  როდესაც რომის ეპისკოპოსი გახდა ვიქტორი (189–199). ამ კონფლიქტის გამო,  მან აზიის ეკლესიები ანათემას გადასცა. მისმა ამ საქციელმა გამოააშკარავა რომის ეკლესიის მზარდი როლი. პოლიკარპე პროტესტს აცხადებდა,  რადგან ვიქტორს,  ამის უფლება არ ჰქონდა. არ ჰქონდა ხელმწიფება,  განეკვეთა ის ეკლესები,  რომელნიც ასე მჭიდროდ იყვნენ დაკავშირებულნი სამოციქულო ტრადიციებთან. ვიქტორის წინააღმდეგ გამოვიდა ასევე ირინეოს ლიონელი. ვიქტორმა უარი თქვა თავის განკვეთაზე,  თუმცა მიუხედავად ამისა,  პასექის აღნშივნასთან დაკავშირებით გაიმარჯვა რომაულმა თარიღმა. ნიკეის კრებამ ეს საკითხიც განიხილა.

მონარქიზმი

    დასავლეთში მესამე საუკუნის დასაწყისში აღმოცენდა ახალი პრობლემა– მონარქიზმი. მათ სხვანაირად „დინამიურ მონარქიელებსაც“ უწოდებდნენ. მათ მიაჩნდათ,  რომ იესო უბრალოდ ნაშვილებია ღმერთისგან.,  არის ღვთის მემკვიდრე,  უბრალოდ „ძე“.  სიტყვა „დინამიური“ წამოვიდა ბერძნული სიტყვიდან „დუნამის“_“ძალა“,  “ძლიერება.“  ამ მიმდინარეობის მიმდევრები არ თვლიდნენ იესოს ღმერთად. 

მოდალისტები

მონარქიანელების მეორე ჯგუფმა მიიღო მოდალისტების სახელწოდება. მათ სწამდათ,  რომ მამა–ღმერთი და ძე–ღმერთი –ერთი პირია,  რომ ერთადერთი განსხვავება მათი გამოვლინების სახეში მდგომარეობს.  ამ თვალსაზრისმა მიიღო კიდევ ერთი სახელწოდება საბელიანიზმი.

საბელიანიზმი

    საბელიანიზმის მიმდევრებს უწოდებდნენ ასევე  „პატრიპასიონისტებს“ (მამის ვნების მომხრეებს).  ისინი მიიჩნევდნენ,  რომ ქრისტეს ჯვარცმის დროს თავად მამა იყო ჯვარზე.  ერთ–ერთმა გამოჩენილმა მწერალმა,  ტერტულიანემ გაილაშქრა მოდალისტური მონარქიანელების წინააღმდეგ. ის ამტკიცებდა,  რომ ღმერთი არის მამა და ძეც არის ღმერთი. სულიწმიდაც ღმერთია. თუმცა,  ისინი წარმოადგენენ არა სამ ღმერთს,  არამედ ერთს,  ერთიანს. ის მიუთითებდა,  რომ საჭიროა გავიგოთ ღმერთი,  როგორც ერთარსი,  ერთი ბუნება სამ პირში. ეს ქრისტოლოგიური დაპირისპირება,  როგორც შემდგომ უწოდეს მას,  იყო იმ პერიოდის ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემა. 

არიანელობა

    პირველ მნიშვნელოვან დაპირისპირებად წარმოგვიდგა არიანელობა. ის ეფუძნებოდა არიანეს (250–336წწ) სწავლებას.  არიანე იყო ელექსანდრიის პრესვიტერი. 318წელს მან პირველად გამოიყენა სიტყვა „ჰომოსიოს“ (ერთარსება),  ძესა და მამას შორის ურთოერთობის აღსაწერად. მან განაცხადა,  რომ მხოლოდ მამაა ჭეშმარიტი ღმერთი,  ხოლო ქრისტე წარმოადგენს დამორჩილებულ ღვთაებას.  არიანე ამტკიცებდა,  რომ ქრისტე შეიქმნა გარკვეულ დროს,  იმ დრომდე კი არ არსებობდა. 
    ალექსანდრე და ალექსანდრიის სასულიეროთა უდიდესი ნაწილი ამ თვალსაზრისს მიუღებლად თვლიდნენ,  რის გამოც ალექსანდრემ მოიწვია კრება,  რომელსაც ასზე მეტი ეპისკოპოსი ესწრებოდა. ამ კრებაზე არიანე ანათემას გადასცეს.,  თავის მიმდევრებთან ერთად. . ორი წლის შემდეგ ეს საკითხი დიდ კონფლიქტად იქცა კონსტანტინემ მიიჩნია,  რომ ამ საკითხს ყველაზე უკეთ ეპისკოპოსთა კრება გადაწყვეტდა. მან მოწიწებით მიმართა რომის ყველა ეპისკოპოსს,  რომ შეკრებილიყვნენ ნიკეაში 325წელს ზაფხულში. ეს თათბირი გახდა პირველი „მსოფლიო კრებების“ გრძელ სიაში.

ნიკეის კრება,  325წელი

    კრებასთან დაკავშირებული ყველა ხარკი კონსტანტინემ დაფარა. კრება ერთ თვეს გაგრძელდა. ალექსანდრიელი წინამძღვრები მოითხოვდნენ რწმენის სიმბოლოს საბოლოო ფორმულირებაში ჩართულიყო სიტყვა „ერთარსი“. აგრეთვე „ჭეშმარიტი ღმერთი“,  „შობილი და არა შექმნილი“. მიღებული გადაწყვეტილება მთავრდებოდა არიანეს მიერ გამოყენებული ყველა დევიზის ანათემით. დოკუმენტს ხელი ყველა მონაწილემ მოაწერა.არიანესა და ორი სხვის გარდა. ნიკეის კრებაზე განიხილებოდა აგრეთვე პასექის დღესასწაულის გამოთვლის საშუალება. კრების დასრულების შემდგომ კონსტანტინემ მონაწილეთ დიდებული ნადიმი გაუმართა. 
მიუხედავად იმისა,  რომ არიანელობა ოფიციალურად გაკიცხულ იქნა,  მისი მომხრენი ეკლესიაში საკმაოდ მაღალ წოდებებს ფლობდნენ. მათ ნახევრადარიანელებს უწოდებდნენ,  რომელთაც ჩამოაყალიბეს თავიანთი პოლიტიკურად აქტიური ჯგუფი,  რომელმაც მიზნად დაისახა არიანეს სამი ძირითადი მოწინააღმდეგის დისკრედიტაცია. ათი წელიც არ გასულა და მათ მოახერხეს ამის გაკეთება და სამივე მათგანი გადაასახლეს,  მათ შორის იყოს ათანასე (296–373)–ნიკეის პარტიის ორთოდოქსალური ლიდერი,  რომლსაც იმ დროს ალექსანდრიის ეპისკოპოსის თანამდებობა ეკავა. 

კონსტანტინეს შემდეგ იმპერია მისმა სამმა ვაჟმა გაიყო.

    ახალი იმპერატორი ქრისტიანად იზრდებოდა,  თუმცა ახალგაზრდობაში ის დაუბრუნდა წარმართობას. მას ხშირად უწოდებდნენ იულიან განდგომილს. თავისი მმართველობის ორი წლის განმავლობაში,  ის ცდილობდა კვლავ აღედგინა წარმართობა (361–363წწ).  ამასთან ერთად ის ეკლესიის სტრუქტურისა და სისტემის კოპირებასაც ცდილობდა,  რათა წარმართობაში ჩაენერგა. იქაც უნდა ყოფილიყვნენ ეპისკოპოსები,  არქიეპისკოპოსები და ა.შ 
იულიანე ორმა იმპერატორმა შეცვალა. იმპერატორი ვალენტინიანე (364–375წწ) ნიკეელი იყო,  მაგრამ მან ძალაუფლება აღმოსავლეთით ნაწილზე გადასცა თავის ძმას,  ვალენტს,  რომელიც არიანეს ემხრობოდა. ვალენტის შემდეგ ხელისუფლება მიიღო თეოდოსიმ,  რომელიც იბერიული (თანამედროვე ესპანეთი) წარმოშობის სარდალი იყო. იგი ნიკეის პარტიას ეკუთვნოდა შეხედულებებით. 

სტატიის ავტორი: ია კარგარეთელი
წიგნიდან 
ეკლესიის ისტორია(ჯეიმს ნორტი)

კომენტარები

კომენტარი